Þegar heilbrigðismál eru til umræðu á Íslandi er margoft gripið til þess ráðs að meta árangur eða gæði þjónustunnar út frá fjárframlagi hins opinbera. Þannig er ítrekað bent á að útgjöld hins opinbera til heilbrigðismála, sem hlutfall af vergri landsframleiðslu (VLF), séu lítil í alþjóðlegum samanburði og að við séum eftirbátar hinna Norðurlandaþjóðanna og annarra nágrannaþjóða.
Í Læknablaðinu birtist nýverið pistill sem bar heitið „Norsk stjórnvöld verja 48% meira á mann til heilbrigðismála en þau íslensku“. Í pistlinum er farið yfir hvernig Ísland ver minna af VLF til heilbrigðismála en nokkurt hinna norrænu ríkjanna og OECD-ríkja að jafnaði.
Er það í besta falli hálfur sannleikur. Ísland ver 8,3% af VLF til heilbrigðismála samkvæmt úttekt OECD fyrir árið 2018. Annars staðar á Norðurlöndunum er sambærilegt hlutfall 11% í Svíþjóð, 10% í Danmörku og rúmlega 9% í Finnlandi. Þá er meðaltal OECD-ríkja 8,8% af VLF.
Í umræddum pistli í Læknablaðinu er hins vegar hvergi minnst á þá staðreynd að aldurssamsetning hverrar þjóðar hefur veruleg áhrif á þessar stærðir. Samfara því sem þjóð eldist verður þörfin þeim mun meiri eftir heilbrigðisþjónustu með tilheyrandi áhrifum á útgjöld hins opinbera til málaflokksins. Á Íslandi er meðalaldur töluvert lægri en í nágrannaríkjunum, þar með talið hinum norrænu þjóðunum – reyndar erum við sjöunda yngsta þjóðin meðal OECD-ríkja. Horft til þeirra þjóða þar sem meðalaldurinn er lægri en á Íslandi þá er Síle eina ríkið sem ver hlutfallslega meira fé til heilbrigðismála, en í því samhengi má nefna að þar hafa mótmæli geisað, meðal annars vegna sligandi heilbrigðiskostnaðar í landinu. Varla gæðastimpill sem við viljum horfa til.
Engar smáskammtalækningar
Öll viljum við að á Íslandi sé framúrskarandi heilbrigðisþjónusta sem er aðgengileg öllum. Einfaldur samanburður á hversu háu hlutfalli af vergri landsframleiðslu hið opinbera ver til málaflokksins er hins vegar mjög bjagaður mælikvarði á það hvernig við stöndum okkur í þeim efnum. Þrátt fyrir að fjárframlög til heilbrigðismála hafi verið aukin um tugi milljarða á undanförnum árum og langt umfram flesta aðra málaflokka eru áfram háværar kröfur um að ekki sé nóg að gert og meira þurfi til. Útgjöld til heilbrigðismála verða aukin um 12 milljarða króna árið 2020 samkvæmt fjárlögum en formaður Læknafélags Íslands tilgreinir í ofangreindum pistli Læknablaðsins að það vanti 30-50 milljarða króna til viðbótar til að tryggja að við séum ekki eftirbátar frændþjóða okkar. Formaður velferðarnefndar sagði í viðtali nýverið að opinber útgjöld til heilbrigðismála væru skammarlega lág.
Því er þó ekki að leyna að heilbrigðiskerfið glímir við vanda. Heilsugæslustöðvar þarf að efla, biðlista þarf að stytta og bæta þarf aðbúnað á Landspítalanum. Mikil skammsýni er þó fólgin í því að aukin fjárframlög séu eina lausnin við þeim vanda. Á komandi árum og áratugum er fyrirséð að kostnaður til heilbrigðismála á Íslandi muni aukast samfara því sem þjóðin eldist. Til að tryggja að útgjöld til heilbrigðismála muni ekki sliga landsmenn með hækkandi sköttum í náinni framtíð þarf að snúa vörn í sókn. Sóknafærin hljóta að liggja í aukinni skilvirkni og betri nýtingu fjármagns skattgreiðenda.
Endurskoða þarf heilbrigðiskerfið út frá þörfum sjúklinganna með það að sjónarmiði að þeir nýti viðeigandi þjónustu betur hverju sinni og að sjúklingurinn geti farið greiðlega milli úrræða ef þörf krefur. Fjármagn þarf að fylgja sjúklingi en ekki stofnun eins og raunin er nú á flestum sviðum heilbrigðiskerfisins. Sé þó markmiðið að eyða sem mestu fé til heilbrigðismála sem hlutfall af vergri landsframleiðslu þá blasir við að samfara breyttri aldurssamsetningu verðum við áður en langt um líður meðal þeirra þjóða að óbreyttu. Óháð því hvort gæði þjónustunnar fylgi eftir.
Varla er það markmið sem við viljum stefna að?
Höfundur er forstöðumaður efnahagssviðs Samtaka atvinnulífsins.
—
Greinin birtist í vetrarhefti Þjóðmála, 4. tbl. 2019. Hægt er að gerast áskrifandi að Þjóðmálum með því að senda tölvupóst á askrift@thjodmal.is eða skilaboð á facebook síðu ritsins. Ritið færst einnig í lausasölu í verslunum Pennans/Eymundsson.
