Í tilefni af sjötugsafmæli sínu 14. janúar sl. ákvað Helgi Magnússon, endurskoðandi, fjármálamaður og iðnrekandi, að ráða Björn Jón Bragason, sagnfræðing og lögfræðing, til að skrá æviminningar sínar.

Bókin, Lífið í lit, er mikil að vöxtum, 544 bls. með nafnaskrá, ríkulega myndskreytt og prentuð á vandaðan, þungan pappír. Er ekkert til sparað við útgáfuna og er frágangur hennar útgefandanum, Skruddu, og prentsmiðjunni, Prentmeti, til sóma. Kápu bókarinnar teiknaði Brian Pilkington og er hún hönnuð af Hvíta húsinu. Stingur útlit hennar dálítið í stúf við efnið.

Á bókarkápu segir: „Lífið í lit er nýstárleg bók sem segir frá miklum átökum að tjaldabaki í íslensku viðskiptalífi, en bókin er líka fjölskyldusaga, meðal annars sagan af atvinnurekstri þriggja kynslóða í 117 ár.“

Helgi Magnússon varð stúdent frá Verslunarskóla Íslands 1970, viðskiptafræðingur frá Háskóla Íslands 1974 og hlaut löggildingu sem endurskoðandi árið eftir. Með námi og til ársloka 1976 starfaði hann á endurskoðunarskrifstofu Sigurðar Stefánssonar en rak eigin endurskoðunarskrifstofu frá 1977-1986. Árin 1987-1988 var Helgi forstjóri ferðaskrifstofunnar Útsýnar og síðan ritstjóri Frjálsrar verslunar til 15. mars 1992 er hann tók við starfi framkvæmdastjóra Hörpu af föður sínum. Hann stýrði því fyrirtæki og síðar Hörpu Sjöfn hf. þar til snemma árs 2005.

Frá öllu þessu er sagt í bókinni og fjölmargir einstaklingar nefndir til sögunnar. Helgi segir hana í fyrstu persónu og leggur sig fram um að rifja upp nöfn þeirra sem voru með honum í skóla og í öllum stjórnunum þar sem hann hefur setið.

Hann dregur fólk dálítið í dilka eftir því hvort honum fellur vel við það eða ekki og gefur persónulegar einkunnir. Ágerist þetta eftir því sem nær dregur í tíma og ber stundum vott um biturleika sem veikir trúverðugleika frásagnarinnar.

Lýsing Helga á samskiptum við föður sinn, Magnús Helgason, sem keypti ásamt systkinum sínum meirihluta í Hörpu árið 1961 og tók þá við starfi framkvæmdastjóra, sem hann gegndi allt þar til Helgi tók við, er einlæg og hlý. Magnús varð stjórnarformaður Hörpu og gekk þar til daglegra starfa til dauðadags 5. október árið 2000, tæplega 84 ára að aldri. Heiti bókarinnar Lífið í lit vísar til vel heppnaðs kjörorðs Hörpu – Harpa gefur lífinu lit, sem blasti við Reykvíkingum á húsgöflum í miðbænum.

Vegna þess hve textinn snýst mikið um afstöðu Helga til einstakra samferðamanna og þörf hans til að draga þá í dilka skortir bókina heildarmynd. Hún skiptist í 16 kafla sem hverjum um sig er síðan skipt í marga undirkafla þar sem lesmál er stundum lítið en frásögnin reist á ljósmyndum, þær eru tæplega 500 segir á bókarkápunni.

Hafskipsmálið

Hafskipsmálið svonefnda frá miðjum níunda áratugnum markaði djúp spor í líf Helga. Hann var einn þeirra sem beittir voru mikilli hörku og óbilgirni í málinu með fangelsun og gæsluvarðhaldi. Frá þeirri reynslu sagði hann í bókinni Hafskip – gjörningaveður og gæsluvarðhald árið 1986. Saga málsins er rifjuð upp að nýju hér og uppgjörið reist á upplýsingum sem ekki lágu fyrir þegar Helgi skráði bók sína.

Björn Jón Bragason hefur skrifað bókina Hafskip í skotlínu og auk þess meistararitgerð í sagnfræði við Háskóla Íslands árið 2006 er bar yfirskriftina Hafskipsmálið. Gjaldþrot skipafélags 1985 Aðdragandi og eftirmáli. Þá skrifaði hann BA-ritgerð í lögfræði við Háskóla Íslands um opinberu rannsóknarnefndina sem falið var að kanna viðskipti Hafskips og Útvegsbankans.

Hafskipsmálið var mótað af pólitískum átökum, grimmilegri blaðamennsku og fjármálasviptingum auk samkeppni í sjóflutningum. Ragnar heitinn Kjartansson tók forystu í baráttunni fyrir Hafskipsmennina svonefndu. Helgi segir:

„Í hetjulegri baráttu sinni fyrir réttlæti í Hafskipsmálinu tapaði Ragnar heilsunni. Síðustu tólf ár ævinnar var hann lamaður og gat lítið tjáð sig. Helga Thomsen, eiginkona hans, er einstök og helgaði líf sitt umönnun hans allan þann tíma. Ragnar lést árið 2008.“ (Bls. 314)

Eftir Hafskipsmálið hætti Helgi störfum sem endurskoðandi og sneri sér að rekstri fyrirtækja, ritstjórn, forystustörfum meðal iðnrekenda, eignaumsýslu og setu í stjórnum lífeyrissjóða og fyrirtækja auk setu í bankaráði Íslandsbanka. Hann sat í stjórn Marels hf. frá 2005 þar til nú fyrir skömmu. Hann hefur verið stjórnarformaður Húsasmiðjunnar hf. frá 2012 og er formaður stjórnar Bláa lónsins, þar sem hann hefur verið stjórnarmaður og hluthafi frá árinu 2005.

Fyrir þá sem hafa áhuga á sviptingum í fjármálum og fyrirtækjarekstri gefur frásögn Helga hans hlið á því sem gerðist þegar til ágreinings kom milli hans og annarra. Þeir sem ekki voru í liði með Helga telja vafalaust á hlut sinn gengið í frásögninni. Bókin ber með sér að Helgi vill ekki láta neinn eiga neitt inni hjá sér í opinberum umræðum frekar en í fjármálum.

Viðreisn og ESB

Undir lok verksins er vikið að stjórnmálaafskiptum Helga. Hann starfaði á vettvangi Sjálfstæðisflokksins þar til hann var kallaður til 17 manna fundar annan dag hvítasunnu, 16. maí 2016, til að stofna stjórnmálaflokkinn Viðreisn.

„Ég var staddur uppi í sveit um hvítasunnu þegar ég fékk símtal og var beðinn um að mæta á fund með nokkrum þeirra sem starfað höfðu að tjaldabaki við undirbúning að stofnun nýs flokks.“ (Bls. 506)

Helgi segir einnig:

„Þorsteinn Pálsson [fyrrv. formaður Sjálfstæðisflokksins] var mættur á þennan fund, sömuleiðis sjö verðandi þingmenn Viðreisnar, nokkrir þjóðþekktir fjölmiðlamenn sem vilja ekki láta nafngreina sig hér og fáeinir aðrir, þar á meðal einn ágætur maður sem þá var kjörinn fulltrúi Sjálfstæðisflokks (og er enn þegar þetta er ritað). Ég tók að mér að setjast í fjáröflunarnefnd flokksins ásamt nokkrum góðum mönnum.“ (Bls. 517)

Upphaf Viðreisnar má rekja til áhuga flokksmanna á að Íslendingar gangi í Evrópusambandið eða fái að minnsta kosti að greiða atkvæði um aðildarsamning að sambandinu. Er Helgi sannfærður um að unnt sé að semja við ESB með fyrirvörum eða undantekningum af því að Danir fengu slíkan samning fyrir tæpum 40 árum. Til að þetta gangi eftir þarf Evrópusambandið að taka á sig allt aðra mynd en nú er og birtist til dæmis í viðræðum fulltrúa þess og Breta um Brexit.

Helgi leggur hvað eftir annað áherslu á að gagnvart ESB hafi skapast fordæmi sem sýni að fært sé að taka upp evru einhliða, það er án þess að ganga í sambandið.

Að ESB-aðildarsinni skuli boða þetta er nýnæmi. Þegar vakin var athygli á þessari leið af Sjálfstæðisflokknum fyrir þingkosningarnar í apríl 2009 blandaði sendiherra ESB á Íslandi sér í kosningabaráttuna og sagði að þetta yrði aldrei liðið.

Þýsk hugveita, Centrum für Europäische Politik (CEP), sendi frá sér skýrslu 25. febrúar 2019 þar sem lagt er mat á hagnað og tap þjóða af því að hafa tekið upp evruna fyrir 20 árum. Niðurstaðan hefur vakið miklar umræður en metið er hve há verg landsframleiðsla (VLF) einstakra landa hefði verið ef þau hefðu ekki tekið upp evruna.

Niðurstaðan var að Þjóðverjar hefðu hagnast mest á evrunni, næstum um 1,9 billjón evrur frá 1999 til 2017. Það eru 23.000 evrur á hvern íbúa landsins. Þá hefðu Hollendingar einnig hagnast umtalsvert af evrunni. Grikkir koma einnig út með örlítinn hagnað þrátt fyrir tapið mikla frá 2011.

Önnur evruríki hafa tapað. Frakkar 3,6 billjónum evra, 56.000 evrum á mann, og Ítalir hafa tapað 4,3 billjón evrum, 74.000 evrum á mann.

Skýrslan olli víða uppnámi. Hvort hún verður til þess að breyta afstöðu Helga Magnússonar eða Viðreisnar til upptöku evru er ólíklegt því að eins og málum er háttað heldur trúin á evruna flokknum saman.

Farsæld Helga Magnússonar í heimi fjármálanna blasir við lesandanum þegar frásögn hans sjálfs er lesin. Glöggskyggnin er ekki sú sama þegar að stjórnmálunum kemur.

Höfundur er fyrrverandi ráðherra.

—

Bókarýnin birtist í vorhefti Þjóðmála, 1. tbl. 2019. Hægt er að gerast áskrifandi að Þjóðmálum með því að senda tölvupóst á askrift@thjodmal.is eða skilaboð á facebook síðu ritsins. Ritið færst einnig í lausasölu í verslunum Pennans/Eymundsson.