Óli Björn Kárason
Að öllu óbreyttu verður gengið til alþingiskosninga vorið 2017.
Í aðdraganda kosninganna verður tekist á um efnahagsmál og um stefnuna í ríkisfjármálum og þar með um skatta. Einhverjir munu líklega telja það til vinsælda fallið að grafa undan fiskveiðistjórnarkerfinu, aðrir halda áfram að berja höfðinu við steininn og tala fyrir aðild að Evrópusambandinu og upptöku evru. Svo verða sjálfsagt þeir til sem telja rétt að boða ný vinnubrögð og auknar samræður í þeirri von að kjósendur láti heillast án þess að vera nokkru nær um raunverulega stefnu og hugmyndafræði.
Tekist verður á um landbúnaðarmál, virkjanir og gjaldtöku af ferðamönnum. Hugmyndir um að ríkið standi fyrir rekstri „samfélagsbanka“ munu hljóma jafnvel þótt vítin séu til að varast þau. Það truflar ekki þá sem vilja breyta Landsbankanum í „samfélagsbanka“ og lofa landsmönnum lægri vöxtum. Landsbankinn verður étinn upp að innan og gerður verðlaus og reikningurinn sendur að venju til skattgreiðenda og komandi kynslóða.
Tvö ár líða hratt
Þau verða fjöldamörg málefnin sem tekist verður á um fyrir kosningarnar 2017 – lítil og stór, léttvæg og veigamikil. Stjórnmálaflokkar reyna að koma á framfæri því sem þeir telja mikilvægast og setja málin á dagskrá, en eins og áður verða það kjósendur sem ákveða hvað skiptir mestu á komandi árum.
Oft er því haldið fram að vika sé langur tími í stjórnmálum. Tæp tvö ár virðast líkt og eilífðin en líða þó svo undur hratt. Einhverjum kann að finnast það töluverð kokhreysti að spá um helstu átakamálin eða segja fyrir um þau mál sem verða kjósendum efst í huga þegar þeir ganga að kjörborði. En það breytir engu því ég er sannfærður um eftirfarandi:
Mikilvægasta kosningamálið vorið 2017 verður heilbrigðiskerfið, fjármögnun þess, skipulag og hvernig við sameiginlega tryggjum hvert öðru bestu mögulegu heilbrigðisþjónustu óháð aldri, efnahag og búsetu.
Sé þessi sannfæring mín á rökum reist er augljóst að stjórnarflokkarnir, og þá sérstaklega Sjálfstæðisflokkurinn, eru í kjörstöðu. Þeir geta sameiginlega ákveðið að komandi ár marki upphaf sóknar í heilbrigðisþjónustu, ekki aðeins með því að tryggja aukna fjármuni heldur ekki síður með skipulagsbreytingum og betri nýtingu fjármagns og þess mikla mannauðs sem fyrir hendi er.
Einstakt tækifæri Sjálfstæðisflokksins
Sjálfstæðisflokkurinn hefur einstakt tækifæri til að treysta stöðu sína sem stjórnmálaafl þar sem öflugt einkaframtak, takmörkuð ríkisafskipti, sjálfstæði einstaklingsins og öflug velferðarþjónusta eru samþætt í órofa heild. Með uppbyggingu heilbrigðisþjónustunnar aðgreinir Sjálfstæðisflokkurinn sig enn frekar frá vinstri flokkunum sem í orði berjast fyrir öflugu heilbrigðiskerfi en á borði eru önnur og léttvægari verkefni tekin framyfir. Ríkisstjórnin sem kenndi sig við norræna velferð skar niður í heilbrigðismálum. Framlögin voru tæpum 14 milljörðum króna lægri árið 2011 en 2009 (á föstu verðlagi 2013, samkvæmt Hagstofunni). Þetta jafngildir að allar heilbrigðisstofnanir á Vesturlandi, Vestfjörðum, Norðurlandi, Austurlandi og Suðurlandi hefðu verið lagðar niður.
Ekki verður um það deilt að víða vantar fjármuni í heilbrigðisþjónustuna, ekki síst þjónustu við eldri borgara. En varla getur nokkur farið í grafgötur með að fjármunum er einnig sóað. Uppbygging heilbrigðisþjónustunnar felst því ekki aðeins í auknum fjárveitingum (réttri forgangsröðun í ríkisfjármálum) heldur ekki síður í að koma í veg fyrir sóun – nýta fjármunina betur og beina peningum í arðbæran farveg.
Grunnstoðin mætir afgangi
Grunnstoð heilbrigðiskerfisins er heilsugæslan. Þrátt fyrir það er engu líkara en að heilsugæslan og þá ekki síst á höfuðborgarsvæðinu, sé eins konar afgangsstæð. Þúsundir – jafnvel tugþúsundir (áreiðanlegar tölur virðast ekki liggja fyrir) – eru án heimilislæknis. Þúsundir þurfa að bíða dögum saman eftir að komast til síns heimilislæknis. Á endanum leitar fólk aðstoðar á sjúkrahúsum – dýrasta úrræðið er það eina sem er í boði.
Enginn veit hversu miklum fjármunum er sóað með þessum hætti né hversu mikið árlegt þjóðhagslegt tap er vegna vanlíðunar og veikinda sem heimilislæknir gæti ráðið bót á með einföldum hætti.
Heilsugæslan þarf ekki aðeins aukið fjármagn heldur róttæka uppstokkun kerfisins. Við höfum góða reynslu af því að semja við einkaaðila um rekstur heilsugæslustöðva. Jón Kristjánsson, fyrrverandi þingmaður Framsóknarflokksins og heilbrigðisráðherra, hafði forgöngu um einkarekstur í Salahverfinu í Kópavogi. Niðurstaðan: Hagstæðari rekstur, betri þjónusta og meiri ánægja íbúanna.
Kristján Þór Júlíusson heilbrigðisráðherra hefur ákveðið að bjóða út rekstur a.m.k. tveggja heilsugæslustöðva á næstu mánuðum. Með því verður stigið mikilvægt skref í uppbyggingu heilsugæslunnar, betri nýtingu fjármuna og bættri þjónustu. Annað mikilvægt skref til að styrkja undirstöðurnar er að gera heimilislæknum mögulegt að starfa sjálfstætt – að verða sínir eigin herrar með sama hætti og aðrir sérfræðingar.
Einstök og arðbær fjárfesting
Barátta við lífsstílstengda sjúkdóma hefur í mörgu setið á hakanum. Með því að beina fjármagni í réttan farveg er hægt að spara gríðarlegar fjárhæðir til lengri tíma, jafnt í lyfjum sem í þjónustu heilbrigðisstofnana, að ekki sé minnst á aukin lífsgæði einstaklinganna. Þannig gæti ríkið sparað hundruð milljóna króna á hverju einasta ári um ókomna tíð ef hægt er að fækka þeim sem berjast við áunna sykursýki um 10%. Helmingi meiri árangur skilar árlega milljörðum. Þetta er hægt með því setja brot af því sem sparast í baráttuna við lífsstílstengda sjúkdóma.
Með öðrum orðum: Fjárfesting í forvörnum og baráttu við lífsstílstengda sjúkdóma er ein arðbærasta fjárfesting sem við getum ráðist í sameiginlega, skiptir engu hvaða mælikvarðar eru notaðir; fjárhagsleg arðsemi ríkissjóðs, þjóðarhagslegur sparnaður eða aukin lífsgæði einstaklinganna.
Við getum hætt að spara aurana og kasta krónunum á fleiri sviðum heilbrigðisþjónustunnar. Með fjölgun hjúkrunarrýma og stóraukinni heimaþjónustu við aldraða, sparast verulegir fjármunir. Vegna skorts á hjúkrunarrýmum þurfa margir aldraðir að dvelja um lengri eða skemmri tíma á sjúkrahúsum, þar sem dagurinn kostar 5-6 sinnum meira en hjúkrunarheimili.
Gjörbreytt fjármögnun
Kjaradeilur heilbrigðisstarfsmanna hafa því miður fært umræðuna um skipulag heilbrigðismála í gamlan farveg. Fyrst komu læknar með kaupkröfur, síðan geislafræðingar, lífeindafræðingar og loks hjúkrunarfræðingar. Harðar og langdregnar kjaradeilur hafa veikt þá viðspyrnu sem náðist síðari hluta ársins 2013 með auknum fjármunum í heilbrigðiskerfið enda þjóðarsjúkrahúsið illa starfhæft vegna kjaradeilna.
Í skugga fjölda uppsagna fer lítið fyrir umræðunni um verkfallsrétt heilbrigðisstarfsmanna. Í grein hér í Morgunblaðinu í maí síðastliðnum hélt undirritaður því fram að ekkert þjóðfélag geti látið bjóða sér að starfsemi heilbrigðiskerfisins sé lömuð meira eða minna með verkfallsaðgerðum. Fráleitt sé að hægt sé að leysa kjaradeilu starfsmanna sem sinna lífsnauðsynlegri þjónustu með verkföllum. Þess vegna verði stjórnvöld að semja við einstakar starfsstéttir um að kaupa af þeim verkfallsréttinn. En það eitt dugar ekki.
Það verður að gjörbreyta fjármögnun þjónustunnar og þá ekki síst sjúkrahúsanna, beita forskrift og greiða fyrir unnin skilgreind verk. Með þessu verða innleiddir skynsamlegir hvatar með aukinni framleiðni þar sem árangur og ávinningur af þjónustunni er mældur. Þetta þýðir að fjárveitingavaldið – Alþingi – verður að hverfa af braut fastra fjárlaga til sjúkrahúsa. Í einfaldri mynd er hægt að segja að fé fylgi sjúklingi.
Hér skal fullyrt að breytingar af þessu tagi þjóna jafnt hagsmunum starfsmanna heilbrigðiskerfisins sem sjúklinga. Allir verða betur settir.
Réttlætismál Péturs Blöndal
Verkefnin eru fjölmörg og eitt stærsta réttlætismálið er að innleiða greiðsluþátttökukerfi í heilbrigðisþjónustu, ekki ósvipað og gert hefur verið í lyfjum. Með því er komið í veg fyrir mikla fjárhagslega erfiðleika og jafnvel gjaldþrot einstaklinga sem glíma við langvarandi veikindi. Með greiðsluþátttökukerfinu er sett þak á þann kostnað sem einstaklingur eða fjölskyldur þurfa að bera þegar veikindi ber að garði.
Pétur heitinn Blöndal barðist lengi og ötullega fyrir greiðsluþátttökukerfi og markaði stefnuna. Þar réð réttlæti og réttsýni hans för. Það væri við hæfi að Sjálfstæðisflokkurinn heiðraði minningu baráttu- og hugsjónamannsins með því að innleiða tryggingakerfi af þessu tagi á komandi árum.