Óli Björn Kárason

Ríkisstjórnarflokkarnir eru að læra harða lexíu. Í stjórnmálabaráttu nútímans dugar ekki að vísa eingöngu til góðra verka. Góður málstaður, rífandi hagvöxtur, aukinn kaupmáttur launa, lág verðbólga og tuga milljarða aukning í velferðarkerfið, nægir ekki lengur til að tryggja stjórnmálaflokkum gott gengi, hvorki í skoðanakönnunum eða kosningum.

Í þingkosningunum 2013 fengu Framsóknarflokkur og Sjálfstæðisflokkur samtals rúmlega 51% atkvæða. Fylgi Samfylkingarinnar hrundi og geymir síðari tíma saga vestrænna stjórnmála fá dæmi um viðlíka fylgishrun. Vinstri grænir fengu lítið minni skell þar sem annar hver kjósandi flokksins yfirgaf flokkinn.

Þegar liðlega eitt ár lifir af kjörtímabilinu virðist pólitískt landslag gjörbreytt frá kosningum. Framsóknarflokkurinn hefur misst helming kjósenda og er langt undir 21% meðalfylgi frá 1963. Samfylkingunni heldur áfram að blæða. Björt framtíð er að hverfa til fortíðar. Vinstri grænir eru að festast sem smáflokkur og Sjálfstæðisflokkurinn stendur í stað með fjórðung kjósenda, samkvæmt Gallup. Flokkurinn sem skreið yfir 5%-múrinn í síðustu kosningum fer nú með himinskautum. Píratar mælast með 35% fylgi sem er svipað og meðalfylgi Sjálfstæðisflokksins frá 1963.

„Bullandi góðæri“

Ríkisstjórnarflokkarnir geta bent á fjölmargt og jafnvel hælt sér af:

• Þrjú ár í röð hafa fjárlög verið afgreidd með afgangi.
• Skuldir ríkissjóðs lækkuðu verulega á síðasta ári og verða komnar niður í 50% af vergri landsframleiðslu á þessu ári. Lánshæfismat ríkissjóðs hefur batnað og vaxtakjör þar með.
• Verðbólga hefur á síðustu 24 mánuðum verið undir markmiðum Seðlabankans.
• Kaupmáttur launa hefur aldrei verið meiri.
• Atvinnuleysi er komið niður í 3,1%.
• Samkvæmt fjárlögum 2016 verða útgjöld ríkissjóðs til heilbrigðismála 38,5 milljörðum krónum hærri en á fjárlögum 2013.
• Fyrstu skrefin við uppbyggingu Landspítalans hafa verið stigin.
• Bætur almannatrygginga hækkuðu um liðlega 17% frá 2014 til 2016. Á sama tíma hækkaði verðlag um 7%.
• Frá því að ríkisstjórnin tók við völdum hafa útgjöld almannatrygginga hækkað um 27 milljarða króna.
• Almenn vörugjöld hafa verið felld niður. Tollar á þúsundum vöruflokka aflagðir.
• Tekjuskattur einstaklinga verið einfaldaður, þrepum fækkað og lægsta skattþrepið lækkað.
• Nauðasamningar þrotabúa bankanna staðfestir, stöðugleikaframlag innheimt og forsendur fyrir afnámi fjármagnshafta skapast.

 

Einhvern tíma hefði verið sagt: Það er bullandi góðæri og pólitísk staða stjórnarflokkanna er sterk.

Fleira en „góðæri“ skiptir máli

Góður hagvöxtur, aukinn kaupmáttur, minna atvinnuleysi, gríðarleg aukning útgjalda til heilbrigðismála og almannatrygginga, ásamt ýmsum skattalækkunum, var á árum áður ávísun á gott gengi ríkisstjórnarflokka. Þegar bætist við veik og sundurtætt hefðbundin stjórnarandstaða, ætti ríkisstjórn að standa sterkum fótum. Því fer hins vegar fjarri.

Jafnvel „skuldaleiðrétting“ Framsóknarflokksins hefur ekki skilað sér í auknu fylgi. Samkvæmt Gallup var samanlagt fylgi stjórnarflokkanna í janúar aðeins 36,4% eða 14,7%-stigum minna en í kosningunum. Þar munar mest um fylgistap Framsóknarflokksins.

Framsóknarmenn hljóta að spyrja sjálfa sig hvernig standi á því að flokkurinn njóti þess í engu að hagur landsmanna (langflestra) er að batna og framtíðin hefur sjaldan ef nokkru sinni verið bjartari. Með sama hætti verða sjálfstæðismenn að hugleiða af hverju þeim tekst ekki að endurheimta fyrri stöðu í íslenskum stjórnmálum.

Skýringarnar eru örugglega margflóknar og sumar eru huldar þeim sem hér heldur um penna. Eitt virðist augljóst. Fyrir almenning – og þá ekki síst yngri kjósendur – skiptir fleira máli en góður gangur í efnahagslífinu og aukinn kaupmáttur. Traust skiptir þar ekki minnstu og traust skapast ekki nema allt sé upp á borðum, hvort heldur það er sala á eigum ríkisins (sbr. Borgun) eða aðgengi að öllum fjárhagslegum upplýsingum ríkisins. Krafan um að fólk fái að ráða meira um eigið líf birtist í ákalli um þjóðaratkvæðagreiðslur um mikilvæg mál, en er einnig krafa um að draga úr afskiptum hins opinbera og stjórnmálamanna af daglegu lífi landsmanna.

Ekki í takt við kjósendur

Erfið staða stjórnarflokkanna kann að skýrast af því að ríkisstjórnin stígur ekki í takt við einstaklingana í mikilvægum málum. Ríkisstjórnarfrumvarp um húsnæðisbótakerfi fær þá einkunn að vera „frumvarp um aukna aumingjavæðingu Íslendinga“.

Erla María Tölgyes afbrotafræðingur skrifar áhugaverða grein á romur.is – nýtt vefrit sem ungt frjálslynt fólk stendur að. Forystumenn ríkisstjórnarinnar mættu kynna sér skoðanir Erlu Maríu sem segir áætlanir ráðherra húsnæðismála um húsnæðisbætur „allsherjar áhlaup á vindmyllur“. Hún bendir á að yfirgnæfandi meirihluti ungs fólks vilji festa kaup á eigin húsnæði en vandamálið sé að það eigi ekki fyrir útborgun og neyðist því til þess að leigja:

„Frumvarpið er hins vegar ætlað sem bót á meinum leigumarkaðarins en þau eru ekki önnur en afleidd vandamál eignamarkaðarins og í því felst vindmylluáhlaup ráðherrans. Húsnæðiskerfinu mætti því í núverandi ástandi líkja við lekandi hús þar sem frumvarpið gerir ráð fyrir því að gefa íbúum fötur til þess að setja undir lekana í stað þess gera við þá. Réttara væri að leggja fram frumvarp sem legði allt kapp á að einfalda fólki að festa kaup á eigin húsnæði og beindi fjármunum í slík úrræði.“

Erla María varar við hugmyndafræði bótavæðingarinnar:

„Upp í hugann kemur orðtakið gefðu manni að borða og hann verður saddur í dag, kenndu honum að veiða og hann þarf aldrei að líða hungur aftur. Ég spyr því lesendur hvort hljómi betur; mánaðarlegur tékki frá ríkissjóði eða hvatar sem verðlauna sparnað fólksins sjálfs. Í mínum huga er spurningin einföld og svarið augljóst en seinni leiðin er líklegri til þess að auka öryggis- og ábyrgðartilfinningu einstaklinga gagnvart sjálfum sér.“

Getur verið að ríkisstjórnarflokkarnir séu úr tengslum við ungt fólk þegar kemur að stefnu í húsnæðismálum? Sterk staða Sjálfstæðisflokksins meðal ungra kjósenda, á árum áður var meðal annars vegna þess hve ríka áherslu flokkurinn lagði á að skapa ungu fólki tækifæri til að eignast sitt eigið húsnæði og verða fjárhagslega sjálfstætt.

Óunnin verk

Ríkisstjórnarflokkunum hefur ekki tekist að nýta sér sterka málefnastöðu og veika stjórnarandstöðu. Þeir átta sig illa á því hvort og þá hvernig rétt sé að takast á við uppgang Pírata, sem minna helst á Kvennalistann sem í orði hafnaði hefðbundnum merkingum stjórnmálanna – vinstri og hægri. Kvennalistinn gekk þó að lokum til liðs við vinstri flokkana undir fána Samfylkingarinnar. Píratar hafa breyst í hefðbundinn stjórnmálaflokk þar sem flokkseigandafélag berst við að halda völdum. Og æ betur kemur í ljós að forysta þeirra á fyrst og síðast samleið með vinstri flokkunum, hvort heldur er á þingi eða í meirihluta borgarstjórnar.

Í kosningunum á næsta ári dugar ekki fyrir ríkisstjórnina að benda á góða stöðu efnahagsmála, sterkara og betra heilbrigðiskerfi og almennt bætt lífskjör. Ríkisstjórnin verður að tryggja að nauðsynlegar breytingar á stjórnarskrá nái fram að ganga á þessu ári, stokka upp almannatryggingakerfið og styrkja stöðu þeirra sem lakast standa. Og ríkisstjórnin verður að sjúga út eitur tortryggni með opinni stjórnsýslu og aðgengi almennings að upplýsingum með nýrri löggjöf.

Stjórnmálaflokkar með slíka afrekaskrá geta óhræddir lagt fram stefnu til langrar framtíðar og náð trausti kjósenda. Þeir þurfa ekki lengur að hafa áhyggjur af því að tapa umræðunni.